全国戦没者追悼式における「反省」
2025年8月15日、全国戦没者追悼式総理大臣式辞において、石破茂首相が「反省」という言葉を首相として13年ぶりに用いたことがニュースになった。
…戦後80年が経過し、戦争を知らない世代が大多数となったとした上で、戦争の反省と教訓を深く胸に刻み、恒久平和の実現に向けて行動していく決意を示しました。
https://www3.nhk.or.jp/news/html/20250815/k10014894831000.html
…「反省」ということばを使ったことについて「反省の上に教訓があると思っており、ある意味で一体のものだ。これまでの政府の見解、考えと変わるものではなく、あのような戦争を二度と行わないために、その反省と教訓を改めて胸に刻む必要があるという趣旨で申し上げた」と説明しました。
…当時の野田総理大臣は「先の大戦では多くの国々、とりわけアジア諸国の人々に対し多大の損害と苦痛を与えた。深く反省し犠牲となられた方々とそのご遺族に謹んで哀悼の意を表する」と述べました。
「反省」の多義性
日本語で「反省」という語は
- 自分の過去の言動・活動について検討し、可否もしくは適否を考えること
- 自分の過去の言動または過去や現在の自分の性質について、社会的・道徳的な価値判断（特に否定的判断を）を下すことを目的に検討すること
- 単に自らの心の内（特に情意的な面）を検討すること
- 現在の事柄もしくは自らの在り様について（生成から）成り立ちを時系列で考えること
- 右に対する左、上に対する下など論理的な対照もしくは反対関係にあること
であろうか。
首相官邸仮訳
今では戦争を知らない世代が大多数となりました。戦争の惨禍を決して繰り返さない。進む道を二度と間違えない。あの戦争の反省と教訓を、今改めて深く胸に刻まねばなりません。
https://www.kantei.go.jp/jp/103/statement/2025/0815shikiji.html
Today, generations with no firsthand experience of war make up the great majority. We must never again repeat the horrors of war. We must never again lose our way. We must now take deeply into our hearts once again our remorse and also the lessons learned from that war.
https://japan.kantei.go.jp/103/statement/202508/15shikiji.html
反省 HANSEI en Esperanto
La angla vorto "remorse" estas
Laŭ "Comprehensive English-Esperanto Dictionary" (Peter Benson) ĝi estas
Alie ĝi estas
PENTO
pent/i (pri aŭ tr) Senti bedaŭron pro farita kulpo kun deziro ripari ĝin k plu ne rekulpi.
https://vortaro.net/#penti_kd
pento. Bedaŭro, ke oni pekis, kulpis, eraris.
RIMORSO
rimors/o. Konsciencriproĉo.
https://vortaro.net/#rimorso_kd
rimorsi. Senti konsciencan riproĉon. ☞ bedaŭri.
MEMKRITIKO
memkritiko. Konfeso pri siaj eraroj, ordinare farata publike.
https://vortaro.net/#memkritiko_kdc
Ree HANSEI de s-ro ISHIBA
Certe li uzis la vorton "Hansei". Li demandate pri la uzita vorto "Hansei" respondante diris jene:
Mi pensas, ke la (el)hiestoria lerno (leciono) estas surbaze de HANSEI. Iusence ambaŭ (lerno kaj hansei) estas unio (unu-aĵo
; tutaĵo). Mia parolo ne diferencas al ĝisnunaj deklaroj de la registaro japana.
T.e. por neniam ripeti ni devas gravuri la "hansei'on" kaj lernon en koro denove. Mi intencis tiel en mia parolo.
Kaj iu koncernato de la potenco diris:
Li montri "HANSEI"on pri ke la japana decida sistemo kiu ekmilitis kaj ne povis haltiĝi.
https://www3.nhk.or.jp/news/html/20250815/k10014894831000.html
政権幹部は「戦争を起こし、止められなかった日本の意思決定システムへの『反省』を示したもので石破総理大臣の強いこだわりだ」と話しています。
Alia iu registara oficisto diris:
Lia parolo estas apero de lia decideco, ke Japanio devas neniam denove ekmiliti. Lia parolo ne emfazas pardonpeton por aziaj landoj.
https://www3.nhk.or.jp/news/html/20250815/k10014894831000.html
また別の政府関係者は「二度と戦争は起こしてはならないという決意の表れであり、アジアの国々へのおわびを強調するものではない」と説明しています。
Ĉu ni koncentriĝu pri diplomatiaj klopodoj por neniam militi, aŭ anstataŭe ĉu ni koncentriĝu pri plifortigo de nia militistaro kaj konstanta montrado de la povo de ataki malamikon (verdire, ne nur armean bazon, sed urbojn) por neniam militi?
Mi ne pensas, ke la nuna registaro ne malakceptus la unuan, sed mi kredas, ke la sinteno kaj ideo, ke montri la kapablon ataki malamikajn bazojn estas necesa por eviti militon, estas maltaŭga por diplomatio bazita sur egaleco, kaj kontraŭas kaj la japanan konstitucion kaj la "lernitajn lecionojn historiajn".
二度と戦争を起こさないための「外交」努力に力をいれるのか、それよりも軍備を充実させ「武力による威嚇」を常に示し続けることが戦争を二度と起こさないことなのか。今の政府はもちろん前者を否定しないと思うが、敵基地攻撃能力の誇示が戦争を防ぐために必要という態度や思想は対等平等の外交には不適切だし、日本国憲法にも「教訓」にも反するものと私は考える。
